Niedopełnianie obowiązków rodzinnych, które ma charakter uporczywy może stanowić podstawę do wydziedziczenia. Jakich obowiązków rodzinnych należy dopełniać by nie zostać wydziedziczonym, i co należy rozumieć przez uporczywość? – o tym w niniejszym poście…
W polskim prawie spadkowym znajduje szczególną rolę jako instytucja, z którą każdy spadkodawca powinien się zapoznać, aby świadomie podjąć decyzję w sprawie swojego majątku na wypadek śmierci. Jedną z nich jest wydziedziczenie, tj. pozbawienie rodziców, małżonka lub potomków prawa do zachowku.
PODSTAWA PRAWNA
Przesłanki wydziedziczenia zawiera art. 1008 Kodeksu Cywilnego (Dz. U. z 2019 r. poz. 1145):
Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:
1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
JAKIE ZACHOWANIA NALEŻY UZNAĆ ZA NIEDOPEŁNIENIE OBOWIĄZKÓW RODZINNYCH
Katalog tych zachowań jest otwarty, zaliczyć można do nich:
- niewykonywanie obowiązku alimentacyjnego,
- nieudzielanie opieki,
- brak pomocy w chorobie
- ignorowanie potrzeb osobistych,
- zerwanie więzi,
- nieudzielanie pomocy zarówno tej osobistej, materialnej czy finansowej,
- ciągłe wszczynanie awantur.
- Sporne jest, czy jako niedopełnianie obowiązków rodzinnych w rozumieniu art. 1008 pkt 3 KC powinno się uznawać niewykonywanie obowiązków wynikających z umowy dożywocia.
- różne zachowania stanowiące przestępstwa przeciw rodzinie, jak bigamia, znęcanie się, rozpijanie małoletniego, niealimentacja , porzucenie, uprowadzenie.
UPORCZYWOŚĆ
W orzecznictwie ukształtowało się jednolite stanowisko, iż aby można było mówić o „uporczywości” w postępowaniu i niedopełnianiu obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy, które może stanowić podstawę do wydziedziczenia, jest ich trwałość i powtarzalność, jak również duże nacechowanie złą wolą.
Zawsze zachowania takie muszą być długotrwałe (bądź wielokrotne) oraz obiektywnie, a nie subiektywnie, podlegać negatywnej ocenie z punktu widzenia obowiązków wyznaczonych przepisami prawa, zwyczajami, zasadami współżycia społecznego.
KIEDY NIE WYSTĘPUJE UPORCZYWOŚĆ ZACHOWANIA SPADKOBIERCY
Nie jest zasadne wydziedziczenie w razie pojedynczych czy krótkotrwałych zachowań.
Uporczywe niedopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych może mieć miejsce tylko wówczas, gdy zobowiązany ma możliwość ich wykonywania bez niedającego się zaakceptować poważnego uszczerbku dla innych jego najbliższych. W typowej sytuacji dla przyjęcia obiektywnego braku takich możliwości konieczne jest jednak wykonywanie przynajmniej sporadycznych obowiązków rodzinnych (gotowość do kontaktów z okazji świąt i innych ważnych spotkań rodzinnych), potwierdzających istnienie dobrej woli potencjalnie zobowiązanego i chęci utrzymywania stosunków rodzinnych.
BRAK KONTAKTÓW ZE SPADKODAWCĄ
Odnosząc się do braku kontaktów ze spadkodawcą, należy wskazać, że może stanowić on podstawę uznania, że spadkobierca nie dopełniał obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy.
Jako przykład można wskazać wyrok Sądu Najwyższego z 25.06.2015 r., o sygn. akt III CSK 375/14, zgodnie z którym: „Fakt zerwania przez spadkobiercę kontaktów z ojcem może być kwalifikowany jako „nie dopełnianie obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy” w rozumieniu art. 1008 pkt 3 KC. Jednakże wzorzec postępowania do jakiego odnosić należy tę ocenę, nie może pomijać stosunków panujących w tej konkretnej rodzinie, skonfliktowanej w następstwie splotu okoliczności wykraczających poza same tylko stosunki spadkobiercy z ojcem. Nie można też abstrahować przy kwalifikacji takiego zachowania z punktu widzenia przesłanek z art. 1008 pkt 3 KC od jego przyczyn.”
Podobnie:
„W chwili, gdy sporządzono testament, powódka prezentowała utrwalony brak woli nawiązania relacji z matką. O jej uporze świadczył fakt, że konsekwentnie nie podejmowała żadnych prób pojednania z rodzicem nie tylko, na co już wskazano, przed powstaniem rozrządzenia o wydziedziczeniu, lecz także po tym zdarzeniu prawnym. Wprawdzie podniosła, że po okresie, gdy sporządzono testament, kontaktowała się z lekarzami swojej matki, niemniej aktywności tej nie można zakwalifikować, jako takiej, która byłaby skierowana bezpośrednio do spadkodawczyni i zmierzała do odnowienia z nią relacji. Wszystkie powyższe okoliczności przemawiały w rezultacie za tym, że przyczyna wydziedziczenia, jaką wskazano w testamencie, rzeczywiście miała miejsce.” – Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 9 listopada 2017 r., I ACa 440/17
Nadto faktyczne zerwanie kontaktów rodzinnych stanowi o zaniedbaniu obowiązków rodzinnych:
„W pojęciu „zaniedbywanie wobec spadkodawcy obowiązków rodzinnych” mieści się również takie zachowanie, które prowadzi do faktycznego zerwania kontaktów rodzinnych i ustania więzi uczuciowej, normalnej w stosunkach rodzinnych. Dotyczy to wszczynania ciągłych awantur, kierowanie pod adresem spadkodawcy nieuzasadnionych i krzywdzących zarzutów, brak udziału w jego życiu choćby poprzez wizyty w jego miejscu zamieszkania czy brak okazywania zainteresowania jego sprawami.” – Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 7 listopada 2017 r., sygn. akt I ACa 515/17
WAŻNE:
W świetle art. 1009 KC przyjmuje się, że podstawą do ustalenia przyczyny wydziedziczenia może być tylko treść testamentu, w którym spadkodawca ma obowiązek określić przyczyny swojego rozporządzenia pozbawiającego wydziedziczonego przynależnego mu prawa.
KIEDY WYDZIEDZICZENIE JEST BEZSKUTECZNE
W orzecznictwie zgodnie zaznacza się jednak, że takie długotrwałe niedopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych musi być wywołane okolicznościami leżącymi po stronie spadkobiercy. Natomiast nie mogą być to przyczyny, za które spadkobierca nie miał wpływu czy też za co nie odpowiadał.
W szczególności brak utrzymywania bliskich relacji osobistych pomiędzy wydziedziczonym spadkobiercą i spadkodawcą podlegał będzie innej ocenie moralnej wtedy, gdy wynikał z postawy tego spadkobiercy, innej zaś, jeśli spowodowany był postępowaniem spadkodawcy.
Jak również jak celnie zauważył Sąd Apelacyjny w Lublinie:
Ojciec, z uwagi natomiast na swoją postawę i brak jakiegokolwiek zainteresowania synem przez trzydzieści kilka lat nie ma prawa liczyć na jakieś cieplejsze uczucia z jego strony.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie – I Wydział Cywilny
z dnia 15 kwietnia 2015 r. I ACa 985/14.
Podobnie wyrok SA w Katowicach: I ACa 702/14 – wyrok SA Katowice z dnia 03-12-2014
W sytuacji, w której spadkodawca nie traktował syna jako członka swojej rodziny i to nie z przyczyn wymagających napiętnowania zachowań syna wobec spadkodawcy czy innych członków rodziny, lecz takiego ukształtowania wzajemnych relacji przez spadkodawcę, w których od narodzin syna po jego dorosłe życie dominowało wykluczenie syna z życia spadkodawcy, poniżenie i lekceważenie zarówno przez spadkodawcę, jak i pozostałych członków rodziny, pozostaje w sprzeczności z ustawowymi regulacjami dotyczących pozbawienia uprawnionego zachowku.
Jak również:
„Okoliczność, że córka wyszła za cudzoziemca i rzadko odwiedzała rodziców, jak również i taka, że po śmierci matki zażądała zachowku, nie mogą być uznane za rażące zaniedbywanie przez nią obowiązków rodzinnych.”
– Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14 listopada 2014 r., sygn. akt VI ACa 109/14
W przypadku, gdybyś potrzebował porady prawnej, albo chciał zlecić prowadzenie sprawy sądowej, w w/w zakresie lub, też w zakresie prawa spadkowego lub rodzinnego, w szczególności w sprawie o: zachowek, stwierdzenie nabycia spadku, dział spadku, podwyższenie alimentów, obniżenie alimentów przyznanie alimentów lub wygaśnięcie alimentów, ustalenie ojcostwa, ograniczenie władzy rodzicielskiej, pozbawienie władzy rodzicielskiej, ustalenie kontaktów z dzieckiem, rozwód itp., a także w zakresie windykacji roszczeń, dochodzenia roszczeń na drodze sądowej zachęcam do kontaktu.