W przypadku, gdy jeden ze spadkobierców otrzyma na podstawie testamentu (co do zasady) cały spadek niektórzy z uprawnionych spadkobierców – jak pokazuje praktyka najczęściej rodzeństwo – mają prawo do zachowku. Jednakże nie w każdym przypadku, gdy z literalnej treści przepisów wynika prawo do zachowku roszczenie o niego jest zasadne, na ,,pomoc” idzie tu orzecznictwo sądowe o czym w niniejszym wpisie….
Tytułem jeszcze wstępu zgodnie z przepisami prawa spadkowego, a dokładnie księgą czwartą Kodeksu cywilnego zachowek przysługuje na następującym osobom:
- 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).
- 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.
Przykład:
Rodzicie posiadają trójkę dzieci. W testamencie zapisują cały spadek po sobie jednemu z dzieci. Następnie w związku z wypadkiem drogowym następuje otwarcie spadku i cały majątek dziedziczy jedno dziecko.
Pozostałe jednak dzieci posiadają roszczenie pieniężne o zapłatę zachowku (co do zasady), gdy są małoletni w wysokości 2/9 wartości spadku, gdy zaś są pełnoletni 1/6 udziału w spadku.
Zakładając, że wskład spadku wchodzi: nieruchomość warta 180 tys. zł, samochód wart 10 tys. zł, oraz oszczędności w wysokości 30 tys. zł, zachowej wynosi odpowiednio: 48 888,89 zł i 36 666,67 zł.
Jednakże nie w każdym przypadku roszczenie o zachowek jest należne, gdyż za oddaleniem takiego roszczenia w całości albo w części przemawiać mogą zasady współżycia społecznego.
Istnieje możliwość korygowania skutków zastosowania przepisów o zachowku z powołaniem się na zarzut nadużycia prawa podmiotowego (art. 5 KC) w celu zapobieżenia powstaniu sytuacji jaskrawie niesprawiedliwych. (vide, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie – VI Wydział Cywilny z dnia 9 grudnia 2015 r. VI ACa 1779/14).
Sąd Apelacyjny podziela pogląd o możliwości korygowania skutków zastosowania przepisów o zachowku z powołaniem się na zarzut nadużycia prawa podmiotowego (art. 5 KC) w celu zapobieżenia powstaniu sytuacji jaskrawie niesprawiedliwych (zob. m.in. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1981 r., III CZP 18/81 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2004 r., IV CK 215/03). Uwzględnienie powództwa w niniejszej sprawie prowadziłoby do niesprawiedliwych konsekwencji. Powódka uzyskałaby w efekcie nie tylko większy udział w nieruchomości, ale dodatkowo pozwany byłby zobowiązany do uiszczenia na jej rzecz znacznej kwoty.
W judykaturze podkreśla się, że dokonując osądu roszczenia o zachowek w aspekcie zasad współżycia społecznego trzeba mieć na uwadze, że celem instytucji zachowku jest ochrona interesów majątkowych wymienionych w 991 par. 1 KC najbliższych członków rodziny przez zapewnienie im niezależnie od woli spadkodawcy, a nawet wbrew jego woli, roszczenia pieniężnego odpowiadającego ułamkowi wartości udziału w spadku, który by im przypadł przy dziedziczeniu ustawowym. Zastosowanie art. 5 KC nie może udaremniać celów przepisów o zachowku. Odwołanie do zasad współżycia społecznego winno raczej służyć ochronie zobowiązanego do zachowku w sytuacji, gdy jego wysokość będzie nadmierna np. w wyniku nagłych zmian ekonomicznych, czy innych niezależnych od spadkobiercy zjawisk wpływających na wartość spadku (np. jego kradzież) (zob.: A. Szpunar glosa do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1981 r., III CZP 18/81, NP rok 1983, nr 2, s. 94 i nast.). (vide Wyrok Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia 1 lipca 2015 r. I C 334/13).
W przypadku, gdybyś potrzebował porady prawnej, w w/w zakresie lub, też w zakresie prawa spadkowego, w szczególności w sprawie o: zachowek, dział spadku, stwierdzenie nabycia spadku,zachęcam do kontaktu.