Zachowek ma zabezpieczyć interes spadkodawcy z tzw. kręgu spadkobierców ustawowych przed działaniami spadkodawcy, które przekierowują spadek po nim na inne osoby. Czy ubogi spadkobierca również zapłaci zachowek? I jak zasady współżycia społecznego wpływają na prawo do zachowku? O tym w niniejszym poście.
Tytułem wstępu należy wskazać, iż zgodnie z art. 991 Kodeksu cywilnego (Księga IV Spadki):
§ 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).
§ 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.
Jak sytuacja majątkowa zobowiązanego do jego zapłaty wpływa na zachowek?
Należy wskazać, iż w orzecznictwie pojawia się pogląd, iż po rozważeniu sytuacji majątkowej i osobistej zobowiązanego do zapłaty zachowku i uprawnionego do zachowku, sąd może dojść do przekonania, że w konkretnych okolicznościach danej sprawy żądanie zapłaty pełnej należności z tytułu zachowku pozostawałoby w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego i wobec tego na podstawie art. 5 KC KC może obniżyć wysokość kwoty zasądzanej z tytułu zachowku (uchw. SN z 19.5.1981 r., III CZP 18/81).
Przykładowo może być tak, gdy pozwany o zachowek nie posiada środków potrzebnych na zapłatę kwoty zachowku, a jego majątek to mieszkanie, które odziedziczył lub otrzymał w darowiźnie od spadkodawcy i które stanowi podstawę ustalenia zachowku.
Tak, też Sąd Okręgowy we Wrocławiu:
,,Obniżenie roszczenia o zachowek na podstawie art. 5 k.c. możliwe jest więc w wyjątkowych sytuacjach, np. gdy głównym składnikiem spadku jest prawo do lokalu służące zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych zobowiązanego do zapłaty zachowku w razie braku możliwości do zaspokojenia tych potrzeb oraz gdy inne składniki spadku nie wystarczą na zaspokojenie roszczenia z tytułu zachowku.” II Ca 846/13 – wyrok z uzasadnieniem Sąd Okręgowy we Wrocławiu z 2013-10-17
Warto również wskazać na następujący stan faktyczny w którym Sąd ustalił kwestie związane z zachowkiem:
,,Nie sposób zatem pominąć faktu, że podział majątku rodziców (nieruchomości nabytej za ich wspólne środki) nastąpił między stronami prawie po połowie, a więc zgodnie z ustawowym porządkiem dziedziczenia przewidzianym w art. 931 § 1 KC. Podział taki był zaplanowany przez rodziców (a więc także spadkodawczynię) i powszechnie zaakceptowany w rodzinie. W tych okolicznościach domaganie się przez powódkę zachowku, znacznie przenoszącego uzyskany przez nią udział w majątku rodziców (i tak wyższy od udziału pozwanego) jest z pewnością sprzeczne z celami, jakim ma służyć instytucja zachowku i musi zostać potraktowane jako nadużycie prawa niekorzystające z ochrony.”
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie – V Wydział Cywilny z dnia 9 grudnia 2015 r. VI ACa 1779/14.
,,Układy majątkowe” mogą więc być różne, niektóre z nich – w zależności od okoliczności danego stanu faktycznego – mogą mieć wpływ na istnienie/wysokość roszczenia o zachowek.
JAKIE INNE KWESTIE MOGĄ MIEĆ WPŁYW NA PRAWO DO ZACHOWKU?
Podkreślenia wymaga, że za oddaleniem lub obniżeniem roszczenia o zachowek przemawiać może relacja pomiędzy spadkobiercą, a uprawnionym do zachowku. Przy tym wobec jednego z poglądów wyłącznie wymienione ma znaczenie dla oceny roszczenia o zachowek.
Jeśli w jej świetle zasądzenie na rzecz danej osoby zachowku godziłoby w elementarne poczucie słuszności i było niezasadne, patrząc przez pryzmat zasad współżycia społecznego, to powództwo o zachowek powinno zostać oddalone w części albo nawet w całości,
Za trafne – w kontekście określenia tego jaka relacja może również wpływać na ocenę roszczenia o zachowek – należy uznać jednak stanowisko przeciwne, wyrażone przez SN w wyr. z 16.6.2016 r. (V CSK 625/15, OSNC 2017, Nr 4, poz. 45, z glosami krytycznymi T. Justyńskiego, OSP 2017, Nr 2, poz. 14 i T. Jasiakiewicza, OSP 2017, Nr 9, poz. 92), zgodnie z którym: „Nie jest wyłączone obniżenie należności z tytułu zachowku na podstawie art. 5 kc z powodu sprzecznego z zasadami współżycia społecznego zachowania uprawnionego w stosunku do spadkodawcy”.
INNE POLECANE POSTY DOTYCZĄCE ZACHOWKU I ZASAD WSPÓŁŻYCIA SPOŁECZNEGO
Szerzej o zasadach współżycia społecznego oraz możliwości oddalenia o zachowek pisałem również w niniejszym poście:
Zachowek tylko dla ,,dobrego” dziecka?
Czy roszczenie o zachowek jest zawsze należne?
W przypadku, gdybyś potrzebował porady prawnej, albo chciał zlecić prowadzenie sprawy sądowej, w w/w zakresie lub, też w zakresie prawa spadkowego lub rodzinnego, w szczególności w sprawie o: zachowek, stwierdzenie nabycia spadku, dział spadku, podwyższenie alimentów, obniżenie alimentów przyznanie alimentów lub wygaśnięcie alimentów, ustalenie ojcostwa, ograniczenie władzy rodzicielskiej, pozbawienie władzy rodzicielskiej, ustalenie kontaktów z dzieckiem, rozwód itp., a także w zakresie windykacji roszczeń, dochodzenia roszczeń na drodze sądowej zachęcam do kontaktu.