Zachowek, dochodzenie roszczenia o zachowek jak i obron przed nim – najważniejsze informacje w tym zakresie przedstawiam w niniejszym poście….
Komu należy się zachowek?
Zstępnym (zstępnymi są np. dzieci i wnuki) małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy
(art. 991 Kodeksu cywilnego)
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny. (sejm.gov.pl)
Jeśli spadkodawca zapisał majątek komuś innemu niż najbliższym krewnym, jego decyzja jest pod względem prawnym wiążąca.
Jednakże ustawodawca przewidział, że najbliżsi krewni, pominięci w testamencie, mają prawo do zachowku.
Istotnym przy tym jest sformułowania – jeśli dane osoby byłyby powołane z mocy ustawy do spadku, gdyż pod pewnymi warunkami osoby takie mogłyby mimo pokrewieństwa nie dziedziczyć po zmarłym.
W jakiej formie następuje uiszczenie zachowku?
Przepis art. 991 § 2 KC stanowi do tego, że uprawnionemu z tytułu zachowku przysługuje przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej stanowiącej wspomnianą równowartość określonej części udziału spadkowego. Tym samym prawo do zachowku jest roszczeniem majątkowym, skierowanym przeciwko spadkobiercy testamentowemu.
Innymi słowy zachowek to zawsze roszczenie o określoną kwotę, nie zaś o rzecz, wydanie.
Nawet w przypadku, gdy spadek po zmarłym obejmuje jedynie rzeczy, nie zaś środki finansowe.
W jakiej wysokości należny jest zachowek?
W celu ustalenia wysokości zachowku należy na początek ustalić wartość udziału spadkowego – uwzględniając jednak szereg przepisów regulujących sposób wyliczenia wartości zachowku.
W pewnym skrócie i dużym uproszczeniu, zachowek przysługuje uprawnionemu w wysokości
- 1/2 udziału, który otrzymałby ze spadku – każdy uprawniony z wyjątkiem podanych poniżej
- 2/3 udziały, który otrzymałby ze spadku, jeśli uprawniony jest małoletni lub trwale niezdolny do pracy.
Przykładowo, zmarły posiadał dwoje dzieci w wieku 11 i 12 lat. W drodze testamentu powołał do spadku swoją partnerkę. Spadek po zmarłym to nieruchomość warta 600 000 zł oraz 300 000 zł gotówki.
Łączna wartość spadku to 900 0000 zł.
Każdy z małoletnich ma prawo do zachowku w wysokości równej udziałowi w spadku (każde z dzieci dziedziczy po 50 proc. spadku po zmarłym) a więc 450 000 zł pomnożonemu przez 2/3 a więc w kwocie 300 000 zł. Każde z dzieci posiada więc roszczeni o zapłatę kwoty po 300 000 zł od partnerki zmarłego.
Z tym, że powyższy przykład nie uwzględnia rozlicznych czynników mających wpływ zarówno na dziedziczenie, jak i wysokość zachowku, oraz sposób jego rozliczania, a także istotne kwestie związane z wyceną i ustaleniem masy spadkowej po zmarłym. Kwestie te doczekały się licznych orzeczeń sądowych, dobrze więc sprawę o zapłatę zachowku skonsultować z prawnikiem, zaś jego dochodzenia powierzyć radcy prawnemu, tak by ocenić ryzyka oraz możliwości związane z dochodzeniem roszczenia o zachowek.
Przykładowo podaję poniżej przepisy, które winny być uwzględnione przy ustalaniu wartości zachowku:
Art. 992 Kodeksu cywilnego
Przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.
Art. 993 Kodeksu cywilnego
Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.
Obszerną regulację w przedmiotowym zakresie zawiera Tytuł IV Księgi IV Kodeksu cywilnego.
Czy roszczenie o zachowek się przedawnia?
Tak. Roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu.
Roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku. Otwarcie spadku to data śmierci spadkodawcy.
Czy można pozbawić prawa do zachowku?
Tak, ale musi nastąpić to w testamencie i przyczyny ku temu muszą faktycznie zaistnieć.
Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:
1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3)uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Czy roszczenie o zachowek podlega dziedziczeniu?
Tak, Roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku, ale tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy.
Czy zachowek jest zawsze należny?
Jest szereg instytucji, które mają wpływ na obniżenie lub wyłączenie prawa do zachowku.
Np. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek poniesione przez spadkodawcę koszty wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku.
Ponadto, w orzecznictwie dopuszcza się zmniejszenie zachowku lub nawet całkowite pozbawienie do niego prawa ze względu na zasady współżycia społecznego. Kwestia ta jest szeroko omawiana w orzecznictwie, przy tym znaczenie mają indywidualne okoliczności danego przypadku.
Zachęcam również do zapoznania się z innymi moimi postami dotyczącymi prawa do zachowku, powstałymi w szczególności w oparciu o sprawy sądowe, które prowadziłem z pozytywnym skutkiem dla swych klientów:
Zachowek tylko dla ,,dobrego” dziecka?
Jak wyliczyć roszczenie o zachowek?
W przypadku, gdybyś potrzebował porady prawnej, albo chciał zlecić prowadzenie sprawy sądowej, w w/w zakresie lub, też w zakresie prawa spadkowego lub rodzinnego, w szczególności w sprawie o: zachowek, stwierdzenie nabycia spadku, dział spadku, podwyższenie alimentów, obniżenie alimentów przyznanie alimentów lub wygaśnięcie alimentów, ustalenie ojcostwa, ograniczenie władzy rodzicielskiej, pozbawienie władzy rodzicielskiej, ustalenie kontaktów z dzieckiem, rozwód itp., a także w zakresie windykacji roszczeń, dochodzenia roszczeń na drodze sądowej zachęcam do kontaktu.