Niedopełnianie obowiązków rodzinnych, które ma charakter uporczywy może stanowić podstawę do wydziedziczenia. Jakich obowiązków rodzinnych należy dopełniać by nie zostać wydziedziczonym, i co należy rozumieć przez uporczywość? – o tym w niniejszym poście…

W polskim prawie spadkowym znajduje szczególną rolę jako instytucja, z którą każdy spadkodawca powinien się zapoznać, aby świadomie podjąć decyzję w sprawie swojego majątku na wypadek śmierci. Jedną z nich jest wydziedziczenie, tj. pozbawienie rodziców, małżonka lub potomków prawa do zachowku.

PODSTAWA PRAWNA

Przesłanki wydziedziczenia zawiera art. 1008 Kodeksu Cywilnego (Dz. U. z 2019 r. poz. 1145):

Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;

2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;

3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

JAKIE ZACHOWANIA NALEŻY UZNAĆ ZA NIEDOPEŁNIENIE OBOWIĄZKÓW RODZINNYCH

Katalog tych zachowań jest otwarty, zaliczyć można do nich:

• niewykonywanie obowiązku alimentacyjnego,
• nieudzielanie opieki,
• brak pomocy w chorobie
• ignorowanie potrzeb osobistych,
• zerwanie więzi,
• nieudzielanie pomocy zarówno tej osobistej, materialnej czy finansowej,
• ciągłe wszczynanie awantur.
• Sporne jest, czy jako niedopełnianie obowiązków rodzinnych w rozumieniu art. 1008 pkt 3 KC powinno się uznawać niewykonywanie obowiązków wynikających z umowy dożywocia. 
• różne zachowania stanowiące przestępstwa przeciw rodzinie, jak bigamia, znęcanie się, rozpijanie małoletniego, niealimentacja , porzucenie, uprowadzenie.

UPORCZYWOŚĆ

W orzecznictwie ukształtowało się jednolite stanowisko, iż aby można było mówić o „uporczywości” w postępowaniu i niedopełnianiu obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy, które może stanowić podstawę do wydziedziczenia, jest ich trwałość i powtarzalność, jak również duże nacechowanie złą wolą.

Zawsze zachowania takie muszą być długotrwałe (bądź wielokrotne) oraz obiektywnie, a nie subiektywnie, podlegać negatywnej ocenie z punktu widzenia obowiązków wyznaczonych przepisami prawa, zwyczajami, zasadami współżycia społecznego.

KIEDY NIE WYSTĘPUJE UPORCZYWOŚĆ ZACHOWANIA SPADKOBIERCY

Nie jest zasadne wydziedziczenie w razie pojedynczych czy krótkotrwałych zachowań.

Uporczywe niedopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych może mieć miejsce tylko wówczas, gdy zobowiązany ma możliwość ich wykonywania bez niedającego się zaakceptować poważnego uszczerbku dla innych jego najbliższych. W typowej sytuacji dla przyjęcia obiektywnego braku takich możliwości konieczne jest jednak wykonywanie przynajmniej sporadycznych obowiązków rodzinnych (gotowość do kontaktów z okazji świąt i innych ważnych spotkań rodzinnych), potwierdzających istnienie dobrej woli potencjalnie zobowiązanego i chęci utrzymywania stosunków rodzinnych.

BRAK KONTAKTÓW ZE SPADKODAWCĄ

Odnosząc się do braku kontaktów ze spadkodawcą, należy wskazać, że może stanowić on podstawę uznania, że spadkobierca nie dopełniał obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy.

Jako przykład można wskazać wyrok Sądu Najwyższego z 25.06.2015 r., o sygn. akt III CSK 375/14, zgodnie z którym: „Fakt zerwania przez spadkobiercę kontaktów z ojcem może być kwalifikowany jako „nie dopełnianie obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy” w rozumieniu art. 1008 pkt 3 KC. Jednakże wzorzec postępowania do jakiego odnosić należy tę ocenę, nie może pomijać stosunków panujących w tej konkretnej rodzinie, skonfliktowanej w następstwie splotu okoliczności wykraczających poza same tylko stosunki spadkobiercy z ojcem. Nie można też abstrahować przy kwalifikacji takiego zachowania z punktu widzenia przesłanek z art. 1008 pkt 3 KC od jego przyczyn.”

Podobnie:

 „W chwili, gdy sporządzono testament, powódka prezentowała utrwalony brak woli nawiązania relacji z matką. O jej uporze świadczył fakt, że konsekwentnie nie podejmowała żadnych prób pojednania z rodzicem nie tylko, na co już wskazano, przed powstaniem rozrządzenia o wydziedziczeniu, lecz także po tym zdarzeniu prawnym. Wprawdzie podniosła, że po okresie, gdy sporządzono testament, kontaktowała się z lekarzami swojej matki, niemniej aktywności tej nie można zakwalifikować, jako takiej, która byłaby skierowana bezpośrednio do spadkodawczyni i zmierzała do odnowienia z nią relacji. Wszystkie powyższe okoliczności przemawiały w rezultacie za tym, że przyczyna wydziedziczenia, jaką wskazano w testamencie, rzeczywiście miała miejsce.” – Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 9 listopada 2017 r., I ACa 440/17

Nadto faktyczne zerwanie kontaktów rodzinnych stanowi o zaniedbaniu obowiązków rodzinnych:

„W pojęciu „zaniedbywanie wobec spadkodawcy obowiązków rodzinnych” mieści się również takie zachowanie, które prowadzi do faktycznego zerwania kontaktów rodzinnych i ustania więzi uczuciowej, normalnej w stosunkach rodzinnych. Dotyczy to wszczynania ciągłych awantur, kierowanie pod adresem spadkodawcy nieuzasadnionych i krzywdzących zarzutów, brak udziału w jego życiu choćby poprzez wizyty w jego miejscu zamieszkania czy brak okazywania zainteresowania jego sprawami.” – Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 7 listopada 2017 r., sygn. akt I ACa 515/17

WAŻNE:

W świetle art. 1009 KC przyjmuje się, że podstawą do ustalenia przyczyny wydziedziczenia może być tylko treść testamentu, w którym spadkodawca ma obowiązek określić przyczyny swojego rozporządzenia pozbawiającego wydziedziczonego przynależnego mu prawa.

KIEDY WYDZIEDZICZENIE JEST BEZSKUTECZNE

W orzecznictwie zgodnie zaznacza się jednak, że takie długotrwałe niedopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych musi być wywołane okolicznościami leżącymi po stronie spadkobiercy. Natomiast nie mogą być to przyczyny, za które spadkobierca nie miał wpływu czy też za co nie odpowiadał.

W szczególności brak utrzymywania bliskich relacji osobistych pomiędzy wydziedziczonym spadkobiercą i spadkodawcą podlegał będzie innej ocenie moralnej wtedy, gdy wynikał z postawy tego spadkobiercy, innej zaś, jeśli spowodowany był postępowaniem spadkodawcy.

Jak również jak celnie zauważył Sąd Apelacyjny w Lublinie:

Ojciec, z uwagi natomiast na swoją postawę i brak jakiegokolwiek zainteresowania synem przez trzydzieści kilka lat nie ma prawa liczyć na jakieś cieplejsze uczucia z jego strony. 

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie – I Wydział Cywilny
z dnia 15 kwietnia 2015 r. I ACa 985/14.

Podobnie wyrok SA w Katowicach: I ACa 702/14 – wyrok SA Katowice z dnia 03-12-2014

W sytuacji, w której spadkodawca nie traktował syna jako członka swojej rodziny i to nie z przyczyn wymagających napiętnowania zachowań syna wobec spadkodawcy czy innych członków rodziny, lecz takiego ukształtowania wzajemnych relacji przez spadkodawcę, w których od narodzin syna po jego dorosłe życie dominowało wykluczenie syna z życia spadkodawcy, poniżenie i lekceważenie zarówno przez spadkodawcę, jak i pozostałych członków rodziny, pozostaje w sprzeczności z ustawowymi regulacjami dotyczących pozbawienia uprawnionego zachowku.

Jak również:

„Okoliczność, że córka wyszła za cudzoziemca i rzadko odwiedzała rodziców, jak również i taka, że po śmierci matki zażądała zachowku, nie mogą być uznane za rażące zaniedbywanie przez nią obowiązków rodzinnych.”

– Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14 listopada 2014 r., sygn. akt VI ACa 109/14

W przypadku, gdybyś potrzebował porady prawnej, albo chciał zlecić prowadzenie sprawy sądowej, w w/w zakresie lub, też w zakresie prawa spadkowego lub rodzinnego, w szczególności w sprawie o: zachowek, stwierdzenie nabycia spadku, dział spadku, podwyższenie alimentów, obniżenie alimentów przyznanie alimentów lub wygaśnięcie alimentów, ustalenie ojcostwa, ograniczenie władzy rodzicielskiej, pozbawienie władzy rodzicielskiej, ustalenie kontaktów z dzieckiem, rozwód itp., a także w zakresie windykacji roszczeń, dochodzenia roszczeń na drodze sądowej zachęcam do kontaktu.

Zachowek ma zabezpieczyć interes spadkodawcy z tzw. kręgu spadkobierców ustawowych przed działaniami spadkodawcy, które przekierowują spadek po nim na inne osoby. Czy ubogi spadkobierca również zapłaci zachowek? I jak zasady współżycia społecznego wpływają na prawo do zachowku? O tym w niniejszym poście.

Tytułem wstępu należy wskazać, iż zgodnie z art. 991 Kodeksu cywilnego (Księga IV Spadki):

§ 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

§ 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Jak sytuacja majątkowa zobowiązanego do jego zapłaty wpływa na zachowek?

Należy wskazać, iż w orzecznictwie pojawia się pogląd, iż po rozważeniu sytuacji majątkowej i osobistej zobowiązanego do zapłaty zachowku i uprawnionego do zachowku, sąd może dojść do przekonania, że w konkretnych okolicznościach danej sprawy żądanie zapłaty pełnej należności z tytułu zachowku pozostawałoby w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego i wobec tego na podstawie art. 5 KC   KC może obniżyć wysokość kwoty zasądzanej z tytułu zachowku (uchw. SN z 19.5.1981 r., III CZP 18/81).

Przykładowo może być tak, gdy pozwany o zachowek nie posiada środków potrzebnych na zapłatę kwoty zachowku, a jego majątek to mieszkanie, które odziedziczył lub otrzymał w darowiźnie od spadkodawcy i które stanowi podstawę ustalenia zachowku.

Tak, też Sąd Okręgowy we Wrocławiu:

,,Obniżenie roszczenia o zachowek na podstawie art. 5 k.c. możliwe jest więc w wyjątkowych sytuacjach, np. gdy głównym składnikiem spadku jest prawo do lokalu służące zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych zobowiązanego do zapłaty zachowku w razie braku możliwości do zaspokojenia tych potrzeb oraz gdy inne składniki spadku nie wystarczą na zaspokojenie roszczenia z tytułu zachowku.” II Ca 846/13 – wyrok z uzasadnieniem Sąd Okręgowy we Wrocławiu z 2013-10-17

Warto również wskazać na następujący stan faktyczny w którym Sąd ustalił kwestie związane z zachowkiem:

,,Nie sposób zatem pominąć faktu, że podział majątku rodziców (nieruchomości nabytej za ich wspólne środki) nastąpił między stronami prawie po połowie, a więc zgodnie z ustawowym porządkiem dziedziczenia przewidzianym w art. 931 § 1 KC. Podział taki był zaplanowany przez rodziców (a więc także spadkodawczynię) i powszechnie zaakceptowany w rodzinie. W tych okolicznościach domaganie się przez powódkę zachowku, znacznie przenoszącego uzyskany przez nią udział w majątku rodziców (i tak wyższy od udziału pozwanego) jest z pewnością sprzeczne z celami, jakim ma służyć instytucja zachowku i musi zostać potraktowane jako nadużycie prawa niekorzystające z ochrony.”

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie – V Wydział Cywilny z dnia 9 grudnia 2015 r. VI ACa 1779/14.

,,Układy majątkowe” mogą więc być różne, niektóre z nich – w zależności od okoliczności danego stanu faktycznego – mogą mieć wpływ na istnienie/wysokość roszczenia o zachowek.

JAKIE INNE KWESTIE MOGĄ MIEĆ WPŁYW NA PRAWO DO ZACHOWKU?

Podkreślenia wymaga, że za oddaleniem lub obniżeniem roszczenia o zachowek przemawiać może relacja pomiędzy spadkobiercą, a uprawnionym do zachowku. Przy tym wobec jednego z poglądów wyłącznie wymienione ma znaczenie dla oceny roszczenia o zachowek.

Jeśli w jej świetle zasądzenie na rzecz danej osoby zachowku godziłoby w elementarne poczucie słuszności i było niezasadne, patrząc przez pryzmat zasad współżycia społecznego, to powództwo o zachowek powinno zostać oddalone w części albo nawet w całości,

Za trafne – w kontekście określenia tego jaka relacja może również wpływać na ocenę roszczenia o zachowek –  należy uznać jednak stanowisko przeciwne, wyrażone przez SN w wyr. z 16.6.2016 r. (V CSK 625/15, OSNC 2017, Nr 4, poz. 45, z glosami krytycznymi T. Justyńskiego, OSP 2017, Nr 2, poz. 14 i T. Jasiakiewicza, OSP 2017, Nr 9, poz. 92), zgodnie z którym: „Nie jest wyłączone obniżenie należności z tytułu zachowku na podstawie art. 5 kc z powodu sprzecznego z zasadami współżycia społecznego zachowania uprawnionego w stosunku do spadkodawcy”. 

INNE POLECANE POSTY DOTYCZĄCE ZACHOWKU I ZASAD WSPÓŁŻYCIA SPOŁECZNEGO

Szerzej o zasadach współżycia społecznego oraz możliwości oddalenia o zachowek pisałem również w niniejszym poście:

Zachowek tylko dla ,,dobrego” dziecka?

Czy roszczenie o zachowek jest zawsze należne?

W przypadku, gdybyś potrzebował porady prawnej, albo chciał zlecić prowadzenie sprawy sądowej, w w/w zakresie lub, też w zakresie prawa spadkowego lub rodzinnego, w szczególności w sprawie o: zachowek, stwierdzenie nabycia spadku, dział spadku, podwyższenie alimentów, obniżenie alimentów przyznanie alimentów lub wygaśnięcie alimentów, ustalenie ojcostwa, ograniczenie władzy rodzicielskiej, pozbawienie władzy rodzicielskiej, ustalenie kontaktów z dzieckiem, rozwód itp., a także w zakresie windykacji roszczeń, dochodzenia roszczeń na drodze sądowej zachęcam do kontaktu.

Zachowek przysługuje na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego. Można pozbawić zachowku wskutek wydziedziczenia, uznania za niegodnym dziedziczenia. Czy jednak są inne sytuacje, które mogą wpłynąć na prawo do zachowku? W szczególności czy zachowek po rodzicu, dziecko, które tym rodzicami się nie zajmuje, lub w inny sposób nie postępuję jak ,,dobre” dziecko może utracić?

1. Czemu służy zachowek?

Roszczenie o zachowek służyć ma zabezpieczeniu spadkobiercy z kręgu tzw. ustawowego (najbliższa rodzina) w przypadku sporządzenia przez spadkodawcę testamentu, tak by uzyskał choć część należnej mu schedy spadkowej.

Spadkobiercy ci to w szczególności (w pierwszej kolejności i najczęściej przy kwestiach tyczących się zachowku):

dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek;

(art. 931 par. 1 Kodeksu cywilnego – prawo spadkowe)

Osoby, które chciałyby zasięgnąć nieco więcej ,,ogólnych” informacji o zachowku zachęcam do zapoznania się z postem:

Co najważniejszego nie wiesz, a wiedzieć powinieneś o zachowku (dochodzenie zachowku i obrona przed tym roszczeniem)?

2. Pozbawienie zachowku – w jakich przypadkach?

W niniejszym poście omówimy przypadki, gdy roszczenie o zachowek będzie mogło zostać oddalone na podstawie zasad współżycia społecznego lub też będzie mogło zostać ograniczone.

Dla usystematyzowania problemu należy jeszcze wspomnieć o dwóch przepisach, które wyłączają prawo do zachowku:

A. Wydziedziczenie.

Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;

2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;

3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Z tym, że zstępni osoby wydziedziczonej (jego dzieci, wnuki itd.) dziedziczą z ustawy po spadkodawcy, a jeżeli dziedziczenie ma charakter testamentowy i nie zostali powołani do dziedziczenia, mają po nim prawo do zachowku.

(art. 1008 Kodeksu cywilnego)

Nieco szerzej o wydziedziczeniu pisałem w poście: Na czym polega wydziedziczenie?

B. Uznanie za niegodnego dziedziczenia.

Spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:

1) dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;

2) podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;

3) umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.

§ 2. Spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku.

(art. 928  Kodeksu cywilnego)

W przypadku dziedziczenia ustawowego w miejsce spadkobiercy niegodnego wchodzą spadkobiercy powołani do dziedziczenia ustawowego w dalszej kolejności.

3. Pozbawienie zachowku dziecka – z powodów ,,moralnych”?

Jak przedstawia się sytuacja, gdy zarówno spadkodawca nie sporządził testamentu w którym dokonał wydziedziczenia jak i nie zaszły przesłanki do uznania spadkobiercy za niegodnego?

• W jednym z orzeczeń Sąd Okręgowy w Warszawie (wyrok z dnia 27 listopada 2015 r., sygn. akt IV C 1053/14) uzasadnił w szczególności poniższymi okolicznościami oddalenie roszczenia o zachowek:

,,powód nie dość, że nie poinformował żadnego z członków najbliższej rodziny o dokonanej sprzedaży oraz o posiadaniu znacznych środków pieniężnych, jakie z tego tytułu uzyskał to nie zrobił praktycznie nic, aby uczynić życie swoich rodziców choćby trochę bardziej wygodnym i komfortowym. „

Rodzice  utrzymywali się wówczas ze świadczeń emerytalnych, które łącznie wynosiły zaledwie ok. 2.000 zł. Warunki, w jakich mieszkali, również nie należały do najlepszych, mieszkanie nie było remontowane przez ok. 20 lat, było niedogrzane, na ścianach pojawiało się zagrzybienie. Żyli oni raczej skromnie, zmuszeni byli kontrolować swoje wydatki.

W ocenie Sądu naturalnym i wręcz oczekiwanym zachowaniem syna, który uzyskał tak znaczącą sumę pieniędzy, powinno być w takiej sytuacji wsparcie rodziców, polepszenie ich sytuacji bytowej, stworzenie im lepszych warunków życia, przekazanie im z uwagi na ich trudną sytuację choćby niewielkiej – w stosunku do całości kwoty – sumy pieniężnej, którą mogliby w tym celu zadysponować.”

Sąd powołał się przy tym na zasady współżycia społecznego (art. 5 Kodeksu cywilnego).

Z rozstrzygnięciem tym w części nie zgodził się Sąd II instancji, który choć uznał, iż stanowisko Sądu Okręgowego odnośnie stosowania zasad współżycia społecznego było w części uzasadnione jednakże nie w pełni. Sąd przyjął w szczególności, że:

,,Brak jest tu możliwości dokonania ustaleń co do tego, że powód – pomimo że był o to proszony – odmawiał rodzicom pomocy.”

(vide Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie – V Wydział Cywilny z dnia 9 maja 2018 r. V ACa 921/17).

• Sąd Najwyższy dopuszcza również obniżenie kwoty zachowku, przykładowo ocenę taką zaakceptował w sytuacji, gdy:

Powód jako nastolatek mógł – mimo konfliktu swej matki ze spadkodawczynią – utrzymać minimalny kontakt z poszukującą tego kontaktu babcią (choćby telefoniczny), czego nie uczynił. Nadto, nie odwiedził babci na łożu śmierci.

Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 28 marca 2018 r.
IV CNP 10/17

• W wyr. SA w Lublinie z 27.1.2016 r. (I ACa 848/14,), wskazano, że: „agresywne zachowania dorosłego syna wobec samotnej matki, wymagającej opieki ze względu na wiek i stan zdrowia, są zachowaniami niegodnymi, naruszającymi podstawowe zasady moralności, zaś jego wystąpienie z roszczeniem o zachowek stanowi nadużycie prawa w rozumieniu art. k.c.”

Celnie podsumował przedmiotowe Sąd Najwyższy wskazując, że:

„Nie jest wyłączone obniżenie należności z tytułu zachowku na podstawie art. 5 kc . z powodu sprzecznego z zasadami współżycia społecznego zachowania uprawnionego w stosunku do spadkodawcy”. (wyrok SN z dnia 16.6.2016 r. ( V CSK 625/15V).

Warto też odnotować wyrok SN w którym przyjął on, iż zasady współżycia społecznego do roszczenia o zachowek nie mogą znaleźć zastosowania (wyrok. z 5.4.2018 r., II CSK 85/18).

Stanowiska w nim zawartego jednak nie podzielam, co do zasady.

W mojej ocenie mając na uwadze orzecznictwo sądów uzasadnionym jest stwierdzenie, że postępowanie dziecka względem zmarłego rodzica (owego ,,dobrego” dziecka) ma znaczenie dla oceny roszczenia o zachowek i to zarówno w kontekście jego zmniejszenia, jak i w pewnych przypadkach nawet jego całkowitego oddalenia.

Wobec faktu, że występować mogą różne stany faktyczne zachęcam do skorzystania z porady prawnej radcy prawnego w przedmiotowym zakresie.

Oceniając kwestię przez pryzmat właśnie zasad współżycia społecznego, a więc ocen moralnych, poczucia sprawiedliwości, tego co wypada, a co nie, nie można na równi traktować dziecka, które odmawia jakiejkolwiek pomocy rodzicom i zostawia ich ,,na pastwę losu”, gdy zarówno możliwości jak i środki finansowe ku temu ma – chyba, iż rodzice postępowali sami rażąco sprzecznie z zasadami współżycia społecznego wobec niego – z dzieckiem, które opiekuje się rodzicami i czyni wobec nich zadość obowiązkom rodzinnym.

Ocena konkretnej sytuacji wymaga jednak wnikliwej analizy, co winno nastąpić w ramach porady prawnej radcy prawnego (albo adwokata).

Przedmiotową tematyką zajmowałem się również w poście

Czy roszczenie o zachowek jest zawsze należne?

Zachęcam również do zapoznania się z postem powstałym na podstawie ostatnio uzyskanego korzystnego wyroku dla mojego klienta:

Jak wyliczyć roszczenie o zachowek?

W przypadku, gdybyś potrzebował porady prawnej, albo chciał zlecić prowadzenie sprawy sądowej, w w/w zakresie lub, też w zakresie prawa spadkowego lub rodzinnego, w szczególności w sprawie o: zachowek, stwierdzenie nabycia spadku, dział spadku, podwyższenie alimentów, obniżenie alimentów przyznanie alimentów lub wygaśnięcie alimentów, ustalenie ojcostwa, ograniczenie władzy rodzicielskiej, pozbawienie władzy rodzicielskiej, ustalenie kontaktów z dzieckiem, rozwód itp., a także w zakresie windykacji roszczeń, dochodzenia roszczeń na drodze sądowej zachęcam do kontaktu.

Dochodzenie zachowku lub obrona przed tym roszczeniem wymaga pewnej wiedzy wynikającej z przepisów jak i orzecznictwa. Często też istotne kwestie z tym związane mogą nie być nam znane, w związku z czym w niniejszym poście garść ważnych informacji (li tylko nie z przepisów) dla osoby, która uprawniona jest do zachowku albo w stosunku do której zachowek jest dochodzony…

Dochodzenie zachowku lub obrona przed tym roszczeniem wymaga pewnej wiedzy wynikającej z przepisów jak i orzecznictwa. Często też istotne kwestie z tym związane mogą nie być nam znane, w związku z czym w niniejszym poście garść ważnych informacji (li tylko nie z przepisów) dla osoby, która uprawniona jest do zachowku albo w stosunku do której zachowek jest dochodzony…

Tytułem wstępu należy wskazać, że:

 
Zgodnie z art. 991 Kodeksu cywilnego:

,,§ 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

§ 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.”

Co najważniejszego nie wiesz, a powinieneś wiedzieć o zachowku? a więc….

1. Czy w przypadku, gdy w majątku spadkodawcy nie znajduje się żaden majątek możliwe jest dochodzenie zachowku?

Dość często bywa tak, że spadkodawca przed śmiercią chcąc polepszyć sytuację określonych osób dokonuje darowizny większości lub nawet całości swojego majątku. Takie działanie spadkodawcy nie pozbawia Cię jednak, co do zasady, prawa do roszczenia o uzupełnienie zachowku.

2. Jakie darowizny mają znaczenie dla dochodzenia zachowku?

Jakie darowizny nie mają znaczenia dla dochodzenia prawa do zachowku?

Drobne darowizny, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, jak również dokonane przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku tj. śmierci spadkodawcy, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.

Powyższe oznacza w szczególności, że darowizny dokonane ponad 10 lat od chwili otwarcia spadku też dolicza się do wyliczenia zachowku, chyba że były zrobione na rzecz osób, które nie dziedziczą lub nie są uprawnione do zachowku.

Ponadto, przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego.

Przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa.

WAŻNE: Jeśli spadkodawca zawrze umowę dożywocia to jej przedmiot nie będzie wchodził w skład  spadku od którego liczony jest zachowek.

3. Jaki jest termin przedawnienia roszczenie o zachowek?

Roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu.

Roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku.

4. Czy spadkodawca może pozbawić spadkobiercy prawa do zachowku?

Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;

2)dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;

3)uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

WAŻNE: Jeśli wydziedziczony spadkobierca ma dzieci, i nie zostały one wydziedziczone, to one będą miały prawo do zachowku.

5. Czy muszę przeprowadzić postępowania o stwierdzenie nabycia spadku by dochodzić zachowku?

Nie.

6. Czy spadkobierca ma zawsze prawo do zachowku? Czy jest możliwa obrona przed tym roszczeniem?

W tym zakresie wielokrotnie wypowiadał się Sąd Najwyższy wskazując, że w pewnych okolicznościach możliwe jest obniżenie lub nawet całkowite pozbawienie prawa do zachowku. Zachęcam do zapoznania się z moimi postami, które pisałem w tym zakresie:

Czy roszczenie o zachowek jest zawsze należne?

Czy roszczenie o zachowek jest zawsze uzasadnione?

7. Jak wyliczyć zachowek?

Tu również zachęcam do zapoznania się z moim postem.

Jak wyliczyć roszczenie o zachowek?

W przypadku, gdybyś potrzebował porady prawnej, w w/w zakresie lub, też w zakresie prawa spadkowego lub rodzinnego, w szczególności w sprawie o: zachowek, stwierdzenie nabycia spadku, dział spadku, podwyższenie alimentów, obniżenie alimentów przyznanie alimentów lub wygaśnięcie alimentów, ustalenie ojcostwa, ograniczenie władzy rodzicielskiej, pozbawienie władzy rodzicielskiej, ustalenie kontaktów z dzieckiem, rozwód itp., a także w zakresie windykacji roszczeń, dochodzenia roszczeń na drodze sądowej zachęcam do kontaktu.

Wyrokiem z dnia 13.06.2019 r. Sąd Okręgowy w Siedlcach zasądził na rzecz mojego klienta kwotę 446 702,00 zł tytułem zachowku. Jednym z zagadnień prawnych w sprawie była kwestia wyliczenia wysokości zachowku, o czym w niniejszym poście….

Tytułem wstępu warto wskazać, że zgodnie z art. 991 Kodeksu cywilnego:

§ 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

§ 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Jak wskazał Sąd Najwyższy: 

„instytucja zachowku służy ochronie interesów majątkowych najbliższych członków rodziny spadkodawcy, wymienionych w art. 991 § 1 KC, przez zapewnienie im, niezależnie od woli spadkodawcy, a nawet wbrew jego woli, roszczenia pieniężnego odpowiadającego określonemu ułamkowi wartości ich udziału w spadku, który by im przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Obliczanie wysokości zachowku związane jest nie tylko z odpowiedzialnością za długi spadkowe, ale także z działem spadku”. post. SN z 5.4.2018 r. II CSK 85/18,,

Pierwszym krokiem do ustalenia wartości zachowku jest ustalenie udziału w spadku uprawnionego do zachowku:

Przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.

Dalej należy wskazać, że przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.

Art. 994 [Pominięcie]

§ 1. Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.

§ 2. Przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego.

§ 3. Przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa.

Kwestia doliczenia darowizn jest niezywkle istotna, gdyż w przypadku dokonania darowizn w okresie bezpośrednio przed śmiercią mogą one znacznie zwiększyć wartość masy od której liczymy wartość zachowku.

Istotnym przy tym jest by ustalić skład dokładny skład spadku po spadkodawcy. W przypadku, gdy w skład spadku wchodzą nieruchomości lub nieruchomość, dobrze jest również uzyskać prywatną opinię biegłego w sprawie.

Warto również wskazać, że nie zawsze zachowek – mimo, iż z przepisów prawa wynika, że jest należny – faktycznie będzie przysługiwał uprawnionemu. W przedmiotowym zakresie pisałem w poniższych artykułach:

Czy roszczenie o zachowek jest zawsze uzasadnione?

Czy roszczenie o zachowek jest zawsze należne?

W przypadku, gdybyś potrzebował porady prawnej, w w/w zakresie lub, też w zakresie prawa spadkowego lub rodzinnego, w szczególności w sprawie o: zachowek, stwierdzenie nabycia spadku, dział spadku, podwyższenie/obniżenie/przyznanie alimentów, ustalenie ojcostwa, kontakty z dzieckiem, rozwód itp. zachęcam do kontaktu.

Pojęcie wydziedziczenia możemy znaleźć zarówno w języku potocznym jak i prawniczym – co niekiedy może stworzyć wiele nieporozumień. W języku prawniczym wydziedziczenie znaczy tyle co pozbawienie prawa do zachowku – skuteczne wydziedziczenie zatem definitywnie pozbawia możliwości uzyskania zachowku. Natomiast nie jest wydziedziczeniem, wbrew czasami występującemy przekonaniu, tylko pominięcie danej osoby w testamencie….

Continue reading „Na czym polega wydziedziczenie?” →

Zachowek stanowi formę ochrony interesów osób najbliższych spadkodawcy, którym przysługuje roszczenie względem spadkobierców , powołanych do dziedziczenia o zapłatę określonej sumy pieniężnej. Jak wskazuje praktyka dość często kwota tytułem zachowku stanowi ułamek wartości nieruchomości pozostawionej przez spadkodawcę, a więc sięga znacznych kwot. Czy zachowek jest zawsze należny?

Continue reading „Czy roszczenie o zachowek jest zawsze należne?” →

W przypadku, gdy jeden ze spadkobierców otrzyma na podstawie testamentu (co do zasady) cały spadek niektórzy z uprawnionych spadkobierców – jak pokazuje praktyka najczęściej rodzeństwo – mają prawo do zachowku.  Jednakże nie w każdym przypadku, gdy z literalnej treści przepisów wynika prawo do zachowku roszczenie o niego jest zasadne, na ,,pomoc” idzie tu orzecznictwo sądowe o czym w niniejszym wpisie….

Continue reading „Czy roszczenie o zachowek jest zawsze uzasadnione?” →